Yes! Naar de drukker. Waar let je op?

Je bent helemaal klaar met je boek ...

Het is eindelijk zover. Je boekenkindje is gelezen door proeflezers, een redacteur heeft inhoudelijk en tekstueel feedback gegeven, je hebt een corrector gevraagd naar de laatste onvolkomenheden te kijken, je cover is gereed, je flaptekst geschreven, je boek opgemaakt.

Tijd om te drukken!

Nee! Ho. Stop de persen!

Voor je je boek laat (proef)drukken, is het belangrijk je hele boek van voor tot achter onder de loep te nemen.

In dit blog leg ik uit waar je dan allemaal op let.

In dit blog deel ik informatie over wat onder andere belangrijk is bij onderstaande punten:

📚 Regelafstand, Lettertype en Tekengrootte

📚 Inspringen

📚 Witregels

📚 Woordafbrekingen

📚 Weeskind en Hoerenjong

📚 Uitvullen of niet

📚 Uitlijning tekst links/rechts

📚 Op welke bladzijde begint het verhaal

📚 Franse titelpagina

📚 Colofon

📚 Niet openbaar maken en Toevalsbepaling

📚 Paginanummering

📚 Boekomslag

✨Proefdruk✨

✅ Regelafstand, Lettertype en Tekengrootte

Geef je uit via een uitgever? Dan zal deze hier waarschijnlijk richtlijnen voor hebben of met je meedenken over de regelafstand, het lettertype en de tekengrootte. Geef je zelf uit? Dan mag jij bepalen.

Pak eens een paar boeken uit je kast, sla ze open en kijk wat jij prettig vindt.

Kijk ook naar je doelgroep, een oudere lezer bijvoorbeeld vindt meer witruimte en een grotere letter meestal fijner lezen.

Waar let je op:

Regelafstand

De meest gebruikte regelafstand in een boek is 1,5.

Afwijken hiervan kan natuurlijk, maar hou er rekening mee dat ‘wit’ tussen de regels prettig leest. Het geeft wat lucht.

Lettertype

Je kan het zo gek maken als je zelf wil, maar zorg er in elk geval voor dat je lettertype makkelijk leest en dat de letters niet op elkaar lijken.

Zoals de I en de l in Calibri. Want, zie jij het verschil in het voorbeeld op de afbeelding? De eerste is hoofdletter i, de tweede de kleine L. Niet zo handig dus.

Veelgebruikte lettertypes in boeken zijn: Times New Roman, Georgia, Palatino, Verdana, Arial en Garamond. Zelf vind ik Segoe UI ook prettig lezen.

Tekengrootte

10, 11 of 12 is een gebruikelijke grootte. Dit hangt ook af van het lettertype dat je kiest. Sommige lettertypes zijn standaard iets groter of kleiner dan een ander lettertype.

✅ Inspringen

Inspringen houdt in dat de tekst niet direct vanaf de linkermarge begint, maar iets naar rechts. Dit hoor je bij iedere nieuwe alinea te doen, dus iedere keer dat je op enter drukt, behalve bij de eerste alinea na een witregel of de eerste alinea van een hoofdstuk.

Schrijf je een brief: in je boek, online of op papier?

Dan spring je niet in bij de eerste alinea na de aanhef, bij de groet en bij je naam (als je die op een nieuwe regel zet), ook niet als er een witregel voor zit.

✅ Witregels

Witregels gebruik je bijvoorbeeld bij een sprong in de tijd of bij verandering van locatie. Hier heb je – samen met je redacteur – naar gekeken toen je je verhaal redigeerde/herschreef. Het gebeurt geregeld dat de witregels wegvallen als je document gezet is. Of er zijn extra witregels ontstaan.

Vergelijk je Word-bestand daarom goed met het gezette document!

🎩Magic?

Nee. Meestal ontstaan de extra witregels doordat er in je Word-document enters of shift enters aan het einde van een regel staan of omdat er onnodige spaties aan het eind van je regel of alinea staan.

Het ‘verdwijnen’ van witregels komt vaak doordat alle opmaak uit het document verwijderd wordt bij het overzetten van de tekst naar het opmaakprogramma.

Een en ander hangt af van het opmaakprogramma dat je (vormgever) gebruikt.

Wat niet handig is, is om als laatste ‘regel’ op een gedrukte bladzijde een witregel te hebben. De lezer ziet dan niet dat er een witregel staat, het niet inspringen na de witregel valt een lezer veel minder op en het effect van de witregel gaat verloren, dit kan verwarrend zijn.

Gouden tip 🥇

Gebruik geen enters, shift enters of onnodige spaties aan het einde van de regels om met de tekst verder te gaan op een volgende regel.

Gebruik ook geen onnodige spaties aan het eind van een alinea.

Vaak let je redacteur op onnodige enters, shift enters en overbodige spaties en haalt ze voor je weg. Een van de redenen waarom een redacteur geen overbodige luxe is.🤪

Het is daarom ook van belang om te werken in het bestand dat je redacteur terugstuurt en niet zijn feedback in jouw document over te nemen.

De ervaring leert dat er dan echt meer dan een aanpassing per pagina over het hoofd wordt gezien bij het verwerken van de feedback.

Zonde. Toch?

✅ Woordafbrekingen

Voor woordafbrekingen in boeken zijn speciale richtlijnen. Deze zorgen voor een rustige leeservaring.

Aantal

🔹De meest gangbare richtlijnen voor het aantal afbrekingen zijn:

maximaal drie afgebroken woorden per pagina
maximaal één afgebroken woord per alinea
niet twee afgebroken woorden onder elkaar

Plek

🔹Namen van personen, instellingen, plaatsen etc. en titels niet afbreken.

🔹Ook voor waar je woorden – die je af mag breken – afbreekt, zijn richtlijnen.

Twee voorbeelden:

Breek af tussen twee delen van een samenstelling. (Dus samen-stelling, niet sa-menstelling of samenstel-ling en bedoelde je nu massage-bed of massa-gebed.)
Laat niet een letter alleen staan. (Woorden als ego en uniek kun je niet afbreken.)

Er zijn meer richtlijnen voor waar je woorden mag/moet afbreken, om ze allemaal hier toe te lichten, gaat te ver. Binnenkort schrijf ik daar ook over. Als het blog online staat, zal ik hier de link plaatsen.

✅ Weeskind en Hoerenjong

Een weeskind of wees is de eerste regel van een nieuwe alinea die eenzaam onderaan de bladzijde staat.

Als de laatste regel of het laatste woord/de laatste woorden van een alinea op een nieuwe pagina staan, wordt dit hoerenjong of weduwe genoemd.

Zowel weduwen als wezen worden als niet mooi beschouwd en moeten vermeden worden in een gedrukt boek.

Je kunt verschillende ‘trucjes’ toepassen om weduwen en wezen weg te werken:

Je kunt de woordafstand iets kleiner of groter maken, dat kan per regel, alinea, pagina, hoofdstuk of het hele manuscript. Let goed op wat er op andere regels, bladzijden gebeurt, soms ontstaat daar dan een weduwe of wees.
Je kunt de regelafstand iets kleiner of groter te maken. Ook dit kan je toepassen per regel, alinea, pagina etc. Let ook nu goed op wat er elders in je manuscript gebeurt.
Je kunt een zin iets anders opbouwen: je kunt een of enkele woorden toevoegen of juist een woord weglaten.
Je kunt ervoor kiezen een bepaalde zin helemaal weg te laten.

Let er wel op dat je op deze manier geen onnodige / overbodige woorden toevoegt – die heb je er net allemaal uitgehaald met je redacteur – en dat je geen nieuwe (spel)fouten introduceert!

✅ Uitvullen of niet?

Uitvullen, het gelijkmatig verdelen van de tekst tussen de marges, houdt in dat iedere regel – behalve de regels die eindigen met een enter – doorloopt tot de rechtermarge.

De meeste mensen vinden een uitgevulde tekst fijn lezen, het oogt rustiger dan een niet uitgevulde of gecentreerde tekst.

Als je zelf uitgeeft, mag jij kiezen of je je tekst uitvult. Geef je uit via een uitgever, dan heeft deze meestal richtlijn met betrekking tot het al dan niet uitvullen van de tekst.

Let goed op of het uitvullen, of niet, overal is doorgevoerd. Is iedere hoofdstuk uitgevuld, of niet? Zijn de teksten naast afbeeldingen – vooral bij kinderboeken – hetzelfde opgemaakt?

Bij tekst naast afbeeldingen moet je meestal bij ieder plaatje opnieuw kiezen voor uitvullen of niet.

✅ Marges van de tekst, links/rechts verschil

Als je een boek openslaat, is het middelste deel – daar waar de pagina’s in de band zitten – minder goed leesbaar.

Woorden die te ver naar het midden staan, kun je niet makkelijk lezen omdat ze over de bolling lopen of zelfs in de band verdwijnen.

Daarom is het gebruikelijk om op linkerbladzijden de rechtermarge – die zit dus aan de binnenkant van het boek – wat groter te maken en op rechterbladzijden de linkermarge groter te houden.

✅ Op welke bladzijde begint het verhaal

Het meest gebruikelijke is om je verhaal – inleiding, proloog of hoofdstuk 1 – op een rechterpagina te laten beginnen. Meestal is dat pagina 7. Het boekomslag wordt niet meegerekend bij het bepalen van het bladzijdenummer.

✅Franse titelpagina

Pagina 1 of 3 is vaak een pagina waarop alleen de titel staat.

Doordat deze pagina aan het schutblad of het omslag van het boek vastgelijmd zit, kan deze eerste bladzijde van een boek vaak niet helemaal worden geopend. Deze pagina is dus niet geschikt als ‘normale’ bladzijde en wordt slechts gebruikt voor het vermelden van de titel van het boek. Omdat de pagina niet goed opent, wordt de titel vaak rechts bovenin gedrukt.

✅ Colofon

Op bladzijde 4 staat meestal het colofon. Als het colofon niet op bladzijde 4 staat, dan staat het vaak op bladzijde 2 of 6. In de meeste boeken staat het colofon op een even pagina.

Wat zet je in het colofon:

wie de uitgever is
wie de cover heeft ontworpen
wie de auteursfoto heeft gemaakt
wie de redactie heeft gedaan
wie de correctie heeft gedaan
wie de vormgeving heeft gedaan
wie er heeft gedrukt/geprint
de NUR-code
het ISBN-nummer
de hoeveelste druk het is
in welk jaar en bij wie het copyright© ligt

✅ Niet openbaar maken en Toevalsbepaling

Vaak vind je op dezelfde bladzijde als het colofon een tekst waarin staat dat niets uit de uitgave openbaar gemaakt mag worden.

Tevens kun je hier opnemen dat iedere gelijkenis met bestaande personen en/of plaatsen op toeval berust.

Overzicht van hoe de eerste 7 pagina's van een boek eruit kunnen zien.

✅ Paginanummering

🔹Op welke plek plaats je het paginanummer?

Er zijn verschillende plekken waar je het paginanummer kunt zetten. Het meest gebruikelijke is onderaan de bladzijde in het midden van de pagina of afwisselend links en rechts.

Kies je voor afwisselend links en rechts? Dan zet je het nummer op een linkerpagina links en op een rechterpagina rechts.

Wat ook voorkomt, is dat het paginanummer halverwege aan de buitenkant van de bladzijde staat of bovenin.

🔹Hoe geef je het paginanummer vorm?

Je kan het paginanummer gebruiken met alleen een nummer of met tekens – meestal streepjes – naast het nummer (17, -17- of ~17~). De keus is aan jou als je zelf uitgeeft en via een uitgever heb je meestal inspraak.

🔹Welke pagina’s nummer je?

De eerste pagina’s van je boek nummer je doorgaans niet. Normaal gesproken begin je met het plaatsen van nummers op de bladzijde waar je verhaal begint, vaak is dat bladzijde 7.

Heb je je verhaal verdeeld in meerdere delen en heb je een pagina waarop je het ‘deel’ noemt, bijvoorbeeld ‘deel 1 - kindertijd’, dan zet je op zo’n titelpagina meestal geen bladzijdenummer, wel neem je deze bladzijde mee in de telling van de pagina’s.

Ook andere lege pagina’s in je boek krijgen geen nummer, bijvoorbeeld voor of na een deel-titelpagina omdat je de titelpagina en de volgende beschreven bladzijde beide op een rechterpagina wil plaatsen. Ook dit nummer je door.

Zie ook de afbeelding voor hoe je om kunt gaan met het nummeren en niet nummeren van titelpagina's.

✅ Boekomslag

Dan je visitekaartje: De cover, rug en achterflap. Samen het boekomslag. Omdat dit zo’n belangrijk onderdeel van je boek en boekpromotie is, schreef ik er een apart blog over.

In dit blog stip ik enkele punten aan waar je vooral op moet letten voordat je boek gedrukt wordt:

check de spelling en grammatica – wel 10x ✔️
zorg dat alle tekst goed leesbaar is
check de lay-out
zorg dat je boek OPVALT!

✨Proefdruk✨

Dan is het nu – eindelijk – tijd voor de proefdruk! 🥳

Laat een of enkele exemplaren drukken en kijk er, het liefst met meerdere mensen, heel precies naar!

Je kunt ook kiezen voor een digitale proefdruk. Dat is meestal goedkoper.

Verstandiger is echter een papieren proefdruk.

Waarom?

Omdat je je boek al tot in den treuren op een scherm hebt bekeken, op papier vallen ineens heel andere dingen op én je ziet de echte kleuren en afmetingen/marges.

Klopt de lay-out?
Zijn de kleuren zoals je ze in je hoofd had?
Leest het lettertype fijn en is de grootte naar je zin?
Lees het hele boek van voor tot achter door. Staan er nog foutjes in? Is er een woord verkeerd geschreven of gek afgebroken? Ergens niet of juist onnodig ingesprongen?
Klopt de paginanummering? Staat er op de pagina’s waarvan je het wil een nummer en op de andere pagina’s niet?

Oftewel doe een driedubbele check van álles wat er op en in je boek staat.